De juiste burgemeester op het juiste moment

Tijdens de laatste avond van Science & Fiction: Over leven in de stad was onze ‘wetenschappelijke explicateur’ prof. dr. Job Cohen. Voor hem hadden wij de film King of the Belgians gekozen, in zijn optiek een ‘doldwaas verhaal’ – waar hij desondanks wel degelijk iets herkende. Job Cohen is, naast veel andere dingen, hoogleraar Gemeenterecht en Gemeentekunde aan de universiteit Leiden. Hij was ook staatssecretaris, lid van de Eerste en Tweede Kamer en voorzitter van de Tweede Kamerfractie van de PvdA. Voor de slotavond van de 2018 editie van Science & Fiction was hij echter vooral uitgenodigd als voormalig burgemeester van de stad Amsterdam (2001-2010). Na afloop van de film stond hij het publiek te woord.

In de hilarische, hartverwarmende film King of the Belgians heeft Wallonië zich tijdens een staatsbezoek van de koning aan Turkije plotseling onafhankelijk verklaard. Nicolas, de ‘Koning der Belgen’, reist halsoverkop terug via een onorthodoxe route en hij vindt zichzelf opnieuw uit. Hij ontdekt ook dat zijn naaste medewerkers niet zozeer in ‘de monarchie’ geloven, maar wel als die verpersoonlijkt wordt door iemand zoals hij. Nicolas beseft dat hijzelf een gewaardeerde, verbindende kracht kan zijn wanneer hij oog heeft voor de individuele burgers en zich minder gelegen laat liggen aan wat ‘het Paleis’ protocollair gezien van hem verwacht.

Het belang van ‘dichtbij jezelf blijven’

Het belang van ‘dichtbij jezelf blijven’ ondanks alle protocollen en adviezen is groot, vindt Job Cohen. Dat herkende hij in King of the Belgians. Het had voor hemzelf ook altijd het beste uitgepakt. Daarbij refereerde hij niet alleen aan het feit dat hij altijd persoonlijke beveiliging afgewezen had als burgemeester van Amsterdam, maar ook aan zijn periode als fractievoorzitter van de Partij van de Arbeid in de Tweede Kamer. Die typeerde hij als een ‘mislukking’, mede omdat hij in die rol naar zoveel stemmen moest luisteren, dat hij nauwelijks meer een overtuigende, eigen stem had.

De betekenis van wat ‘gezag hebben’ is, was voor hem niet alleen afhankelijk van de specifieke (politieke) context waarin je je bevindt, maar minstens zo sterk van het feit of je dicht bij je zelf kunt blijven.

De juiste burgemeester op het juiste moment

Waar veel anderen hem destijds als burgemeester belachelijk om hadden willen maken – zijn uitspraak dat hij ‘de boel bij elkaar wilde houden’ na de moord op Theo van Gogh en de onrust die daarop volgde – was hij uiteindelijk steeds meer als een echte overtuiging gaan koesteren. Daarbij gaf hij de jaarlijkse lintjesregen als voorbeeld. Cohen was het steeds meer als een voorrecht gaan zien om al die mensen te mogen toespreken die heel veel beteken voor anderen en voor de samenleving – terwijl ze het zelf helemaal niet zo bijzonder vinden. De erkenning door de Kroon vond Cohen juist volkomen terecht: deze gewone stadsbewoners zijn in zijn ogen het cement van de samenleving. Zij dragen bij aan de sociale cohesie, en dat is precies wat de stad nodig heeft.

Cohen als benaderbare burgervader was in die tijd in Amsterdam op zijn plek en het ‘luisterend leiderschap’ paste hem als een jas. Andere tijden, een andere verkiezingsuitslag en een andere samenstelling van de gemeenteraad konden volgens hem echter evengoed om een andere, meer visionaire vorm van leiderschap vragen. Desgevraagd wilde zich niet uitspreken over de burgemeestersbenoeming in Amsterdam anno 2018.

Wat de juiste burgemeester voor een stad was, lag wat hem betreft ook niet aan de gevolgde procedure. Gezag krijg je als burgemeester volgens Cohen dan ook niet door gekozen of benoemd te worden maar vooral door dichtbij jezelf te blijven.

Gert den Toom, samensteller van Science & Fiction.